Vèi tamien: Atlas sonoru
Alphabeto phonètico (IPA) interactivo cun cada son

Vocales
- /a/ pan, canha
- /e/ pesu, queisu – (Centroriente)
- /i/ picu, venir – /binír/ ou /benír/
- /o/ corra, ouriégano – (in Centroriente), currer – /korrér/ ou /kurrér/
- /u/ argayu, xawuw – /ʃa(β)ú(wu)/
Esti idioma ye abondo mas ricu n vocales. Esta ye la suâ structura:
vocales orales | vocales nasales |
|
Semivocales
- /j/ wœy, reyno
- /w/ banzau, fhœw
Consonantes
- /b/ intamu pallabra ou tres nasal vacca, intrambos
- /β/ ente vocales ou tres consonante líquida acaba, barba. Al ser allophone (nun tener valor stremando vozes), anota-se /b/
- /d/ intamu pallabra ou tres nasal dar, andar
- /ð/ ente vocales ou tres consonante líquida vida, adapta. Al ser allophone anota-se cun /d/
- /ɖ/ lhuw, tyana – (zonæs)
- /f/ fradar, fhiyu – (commun)
- /ʁ/ (/g/) guarda, hagora, getar
- /h/ (/x/) hou, fhiyu – (Oriente)
- /x/ guaje, jitso, fréjole
- /k/ casa, kilo, que, cuœtu
- /m/ mar, amigu
- /n/ nada, scanhu – (zonæs)
- /ɲ/ extranyo (extraño), scanhu – (zonæs) nidio – (zonæs)
- /ŋ/ pan, avion, distincçon, punctu.
- /l/ limite (límite), calar
- /ʎ/ lhuw, tyana – (zonæs)
- /r/ caro, color
- /s/ saber, possible, enxame, extra
- /ʃ/ xawuw, próximo
- /t/ totsu, retacu
- /ʒ/ quasj, religïon, xheira – (Portugal & zonæs)
- /z/ fhazer, casa – (Portugal & zonæs)
- /ç/ caçador, moçu, çapatu, cielo – (Portugal)
- /θ/ caçador, çapatu, banzau, cielo, thema
Semiconsonantes
- /j/ ya, tyamar – (zonæs)
- /w/ wufanda, wœyu, awa, arruw: /arrú(wu)/
Africadæs
- /t͡s/ cotse, gotsu, martsar, tsamiçu – (zonæs)
- /t͡ʃ/ ou /t̠ɕ/ cotse, gotsu, tsamiçu – (commun) tyave, tyamar, muyer – (zonæs)
- /ʈ͡ʂ/ tyave, tyamar, lhuw, arrestalhar – (zonæs, !! vacqueira)
- /d͡z/ tyave, tyamar, lhuw, arrestalhar – (zonæs)
- /ɖ͡ʐ/ tyave, tyamar, lhuw, arrestalhar – (zonæs)
- /d͡ʒ/ lhuw, arrestalhar – (zonæs)
- /c͡ç/ (/c/) in tyave, tyamar, muyer, caleya – (zonæs)
- Ye possible addicionar a esta lhista TX, usaho pouco, por harmonía cun Miranda: Txubir = xubir / chubir .




Digrammas | Oriental | Nallonia Alta | Ayerano | Nalonia Baxa (A) | Trubiano (B) | Valdesano (C) | Palhuύo (D) | Lheones | Mirandes |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
& | y | y | y | y | ya | ya | ya | y | i |
–œn | -an / -en | -en | -en / -an | -an | -an | -an | -an | -an / -en | -an / -en |
–w- | -gu- | -gu- | -gu- | -ugu- | -ugu- | -ugu- | -ugu- | -ugu- | -ugu |
ç | -Z- / -Ci- | -Z- / -Ci- | -Z- / -Ci- | -Z- / -Ci- | -Z- / -Ci- | -Z- / -Ci- | -Z- / -Ci- | -Z- / -Ci- | -Ç- |
-Ei- | -E- | -E- | -E- | -Ei- | -Ei- | -Ei- | -Ei- | -Ei- | -Ei- |
-œs | -as /-es | -es | -es / -as | -as | -as | -as | -as | -as / -es | -as / -es |
-Fh- | -H- /-Fh- | – F- /-HuI- | -F- / -HuI- | -F- | -F- | -F- | -F- | -F- | -F- |
-î- | — | — | — | -i- | -i- | -i-/-ie-/-ei- | -i-/-ie-/-ei | -ie- /-ei- | -i- |
-îr@ | -ri@ | -ri@ | -ri@ | -ri@ | -ri@ | -oir@ | -oir@ | -ri@ | -oir@ |
-nh- | -ñ- | -ñ- | -n- | -ñ- | -n- | -n- | -n- | -ñ- | -nh- |
-îu | -ió- | -ió- | -ú-/-i/-iú- | -iú- | -ú- | -iú- | -iú- | -ieu- | -iu- |
-Lh- | -Y- | -Ll- | -Ts- | -Ll- | -Ts- | -Ts- | -Ts- | -Ll- / -Ts- | -Lh- |
-lr- | -l- | -l- | -l- | -l- | -l- | -l- | -l- | -r- | -r- |
-Ou- | -O- | -O- | -O- | -Ou- | -Ou- | -Ou- | -Ou- | -Ou- | -Ou- |
-ss- | -s- | -s- | -s- | -s- | -s- | -s- | -s- | -s- | -ss- |
-ith- | -ch- | -ch- | -ch- | -ich- | -t’s- | -it- | -it- | -it- /-ts- | -it- |
-us | -os- /-us- | -os- | -os- | -us- | -os | -us- | -us- | -us- | -os- |
Ty- | Y- | Lh- | Y- | Ll- | Ts- | Ts- / Ch- | Ts- / Ch- | Ch- / Ts- | (T)Ch- |
-uœ- | -ue- / -uo- | -ue- | -uI- /-ua- | -ue-/-ua-/ -uo- | -ue-/-ua-/ -uo- | -ue-/-ua-/ -uo- | -ue-/-ua-/ -uo-/-uö- | -uo- / -ue- | -uo- |
-Xh- | — / -x- | -X- | -X- | -X- | -X- | -X- | -X- | -X- | – J – / – Ge-/-Gi- |
-y- | -y- / — | -y- | -y- | -y- / — | -y- / -ch- | -y- | -y- / -ch- | -y- / -ll- | -lh-/-i-/-y- |
-Ts- | -Ch- | -Ch- | -Ch- | -T’s- | -Ch- | -Ch- | -Ch- | -Ch- / -Ts- | -(T)Ch- |
Artículos | Singular | Plural |
---|---|---|
Determinau | el / l la / l lo / l | los læs |
Indeterminau | un una | delhos delhæs daqué |
Indeterminau + Neutro (partitivu) | del delha / de la daqué |
el | la | lo | los | læs | |
---|---|---|---|---|---|
cun | cul | ||||
in | nel | na | no | nos | nes |
per | pel | pela | pelo | pelos | peles |
por | pol | polo | pola | polos | poles |


Próclisys | Énclisys | Collocaçon opcional ou variable |
Adverbios ou pallabræs negativæs: -Ende se cultiva la paz & l harmonía. -Talvez y trahiga el recau que pedîu. –Nun te preoccupes, ho!. | Næs phrases intamadæs por verbo: -Vou diziyi q’ando per-feliz. -Pretendîu–se arrescamplar aquel mysterio. | Si la locuçon verbal nun venier precedida d’un factor de próclisys, el pronome átonu podrá dir tres el verbo auxiliar ou l verbo principal: -Debo–y cantar una musiquina. -Debo cantay una musiquina. -Andaba–y diziendo lo cierto. -Andaba diziendo–y lo cierto. |
Pronomes indefinido, demonstrativos ou l numeral intrambos: -Todos t’adiudarán n esta xheira. -Aquelho me deixou plasmau. –Intrambos se sentíen humildes | N oraçon reduzida d’infinitivo: -Convien contay todo lo que passou. | N habiendo factor de próclisys, el pronome átonu podrá dir inante l verbo auxiliar ou spuœis de l principal: -Nun y debo dizi’ lo cierto. -Nun debo diziyi lo cierto. -Nun y andaba diziendo lo cierto. -Nun andaba diziendo-y lo cierto. |
PRONOMES RELATIVOS!!!!!! -Los policías anden a la geta l rapaz que s’evadîu de l local. -L antoxana ye l sitiu u me siento a gusto. | N oraçon reduzida de gërundio: -El director apahecîu avisando–lu de l intamu d’exame. | Locuçones verbales næs que l verbo principal ye participio: a) Si nun houbier factor de próclisys, el pronome átonu dirá spuœîs de l verbo auxiliar: -Teníæ–y ditho lo cierto. b) Si houbier factor de próclisys, el pronome átonu dirá inante l verbo auxiliar: -Nun y teníæ ditho lo cierto. |
CONNECTORES SUBORDINATIVOS !!!!! -Fhairíæ esso si mi fhuer útile. -Fhai falta que lu lheve a la fiesta. | N oraçon interrogativa intamada n pallabra interrogativa, cun verbo n infinitivo: -Por que maltractame hagora? -Como convencete de l mîou apprecio? | Nun se dará la ÉNCLISYS nin la PRÓCLISYS cun los PARTICIPIOS. Quando l participio nun s’accompaña d’auxiliar, usará-se siempre la fhorma obliqua cun preposiçon. -Una vez dada a min essa explicaçon, salí. |
Preposiçon IN cun gërundio (OD- accusativu): -In la comiendo, puœdes salir a la antoxana. | Preposiçon IN cun gërundio (OI- dativu): -In dando-y la comida, salide a fhuœra. | Cun pronome personal la posiçon será opcional, sí q’ansí sona-nos meyor la próclisys: –Elha lu queríæ ou Elha queríæ-lu. |
Næs phrases exclamativæs, optativæs de voluntahes, previsiones… intamadæs por pronome ou adverbio interrogativos: -Que l futuro ti trahiga suœrte! -Que Dîous lu bendiga! –Como t’hei recibir n un díæ tan serondiegu? | Næs oraçones coordinantes: -Andabæs lhœñe pero vi-te. -Studiasti & salîu-ti por elho bien l exame. | Ye opcional næs oraçones alternativæs; sí q’ansí sona-nos meyor la próclisys: -De læs duês, una: ou læs fhai elha ou læs fhaigo you. |
Na topicalizaçon (emphatizando pel OD na phrase): -Na cena vos quiero ver sin falta. | Verbos al intamu oraçones: -Fhixho–la la persona mas feliz de l mundo. –Surprehendîu–me trahiendo-me l almuœrçu. |
You must be logged in to post a comment.